Η χειραγώγηση της χειραγώγησης

Το ρίσκο, οι πιθανότητες, οι αριθμοί και οι μετρήσεις εκτός από εργαλεία της μαθηματικής επιστήμης είναι και απαραίτητα συστατικά του τζόγου, όπως αυτός εκφραζόταν μέχρι πρότινος αποκλειστικά μέσα από τη χαρτοπαιξία, το νόμιμο ΠΡΟ-ΠΟ και τον ιππόδρομο. Τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια ο τζόγος και η λαγνεία των προβλέψεων, των δημοσκοπήσεων και των αριθμών έχουν μεταφερθεί στο ελληνικό σπίτι μέσω της τηλεόρασης, πρωί, μεσημέρι και βράδυ.

Στην αρχή ήταν τα «νούμερα»

Μέχρι πρότινος τα νούμερα που έκανε κάθε εκπομπή ανάλογα με την τηλεθέασή της αφορούσαν μόνο τους συντελεστές του εκάστοτε προγράμματος, τον καναλάρχη και τους διαφημιστές τους. Αυτοί όφειλαν να γνωρίζουν την πορεία τηλεθέασης του κάθε «αλόγου» στο οποίο επένδυαν, να αναλύουν τους αστάθμητους παράγοντες και να προβλέπουν την επόμενη κίνησή τους. Τα τελευταία χρόνια, όμως, αυτά τα νούμερα δεν αφορούν μόνο τους επαγγελματίες, αφορούν και το -εκπαιδευόμενο- τηλεοπτικό κοινό. Από το πρωί μέχρι νωρίς το απόγευμα, σε ζώνες υψηλής τηλεθέασης συγκεκριμένες εκπομπές προβάλλουν τα ποσοστά τηλεθέασης της προηγούμενης ημέρας σχεδόν όλων των καναλιών, με το πρόσχημα ότι ενημερώνουν το κοινό. Καλλιεργώντας την πεποίθηση ότι ο κόσμος που παρακολουθεί ενδιαφέρεται να μάθει για την επαγγελματική πορεία του κάθε παρουσιαστή ή δημοσιογράφου -από τη στιγμή που με βάση αυτά τα νούμερα κρίνονται ζωές-, δημιουργούν εντέχνως τη δική τους τάση. Η τάση αυτή, η οποία μοιάζει πολύ με τακτικές ψυχολογικής και πνευματικής χειραγώγησης, χωρίζεται σε δύο παραμέτρους που καταλήγουν στον ίδιο σκοπό. Είτε προβάλλοντας όσους φέρνουν νούμερα και θεωρούνται φαβορί είτε στιγματίζοντας όσους διαγράφουν μια χειρότερη πορεία σε σχέση με το ανταγωνιστικό πρόγραμμα ή την περσινή τους επιτυχία, κατορθώνουν να φτιάξουν ένα εθισμένο αδηφάγο κοινό, που προπονείται περισσότερο στην ανθρωποφαγία και τη λεηλασία παρά στην παρακολούθηση, την ενημέρωση και την ψυχαγωγία. Τα ένστικτα αυτά που καλλιεργούνται -στηριγμένα σε μετρήσεις τηλεθέασης που πολλοί αμφισβητούν- είναι ο καθρέφτης των ενστίκτων που διαποτίζουν τον τηλεοπτικό «παράδεισο» και τους ενοίκους του όταν κλείνουν οι κάμερες. Μόνο που και οι χειρότεροι εγκληματίες χρειάζονται κάποτε συνενόχους.

Το κυνήγι των exit polls

Δυστυχώς, τα δημοσκοπικά παιχνίδια και η χειραγώγηση του κοινού δεν γίνονται μόνο σε ό,τι αφορά τα εσωτερικά της τηλεόρασης, γίνονται και στην πολιτική. Ιδίως σε περίοδο εκλογών, όπως αυτές που ζήσαμε την περασμένη Κυριακή, οι δημοσκόποι έχουν κληθεί να φέρουν στους ώμους τους το δύσκολο έργο της προφητείας. Χωρίς καν να ερωτηθεί, ο ενεργός πληθυσμός συμμετέχει εν αγνοία του στο πόκερ που έχει στρωθεί ανάμεσα στα κόμματα, στις εταιρείες δημοσκοπήσεων και τους καναλάρχες. Με το πρόσχημα πάλι του ζώντος ενδιαφέροντος του κόσμου, οι δημοσκόποι προβαίνουν σε αλχημείες, αγώνες ταχύτητας, ευρηματικούς τρόπους μαντεψιάς, μυστικές έρευνες, για να προλάβουν ένα αποτέλεσμα της ψήφου που κρύβεται στο μυαλό του κάθε ψηφοφόρου πριν τολμήσει εκείνος να τη σκεφτεί. Και μέσα σ’ αυτό το κλίμα της υποτιθέμενης ενημέρωσης, βρίσκει δουλειά μια σειρά από αναλυτές, δημοσιογράφους, σχολιαστές, για να μασήσουν την τροφή που προορίζεται για το δικό μας στόμα. Η επιτυχία των οποίων δεν έγκειται απαραίτητα στο αποτέλεσμα της πιο δυνατής πρόβλεψης -είδαμε άλλωστε την Κυριακή ότι η έρευνα του ΣΚΑΪ δεν έδινε καν αυτοδυναμία στο ΠΑΣΟΚ- αλλά σε τι βαθμό θα έχουν κάνει πολτό το μυαλό μας.