Ριάλιτι για γερά νεύρα

Τα ριάλιτι δεν περνούν σήμερα την εμβρυακή τους φάση, όπως δεν είναι αθώοι πλέον όσοι λαμβάνουν μέρος σε αυτά. Περίπου από το 1995 η τηλεόραση σε διεθνές επίπεδο -και αρκετά αργότερα και σε ελληνικό- δοκίμασε τις αντοχές της, την πρωτοτυπία της αλλά και τους συμμετέχοντες πάνω στη σύλληψη ενός τηλεοπτικού φορμάτ που θα το μεταφράζαμε σε απλά ελληνικά «πρόγραμμα εμπνευσμένο από την πραγματική ζωή».

Η ζωή στο μικροσκόπιο

Ποια είναι, όμως, τα στοιχεία της πραγματικής ζωής (και ποιας ζωής) που εμπνέουν τους τηλεθεατές να τα παρακολουθήσουν; Στην αρχή τα ριάλιτι δεν διέθεταν κάποια ευφάνταστη σεναριακή ιδέα πέρα από το να συγκεντρώνουν μερικούς άεργους ανθρώπους και να τους μεταμορφώνουν σε πειραματόζωα, εθισμένα στην απραξία και στην αυτοπαρατήρησή τους. Κατόπιν, με την πάροδο των ετών και την εξοικείωση του κοινού απέναντι στο νοσογόνο -έτσι κι αλλιώς- σκεπτικό της έκθεσης της ανθρώπινης δραστηριότητας σε κοινή τηλεοπτική θέα, δοκίμασαν όλες τις συνταγές που θα μπορούσαν να φέρουν την πολυπόθητη τηλεθέαση. Οι ιδέες πολλές και ευφάνταστες: Από τα παιχνίδια επιβίωσης, την προσομοίωση της ζωής σε ένα γραφείο με στόχο την απόλυση (ό,τι πρέπει σε καιρούς οικονομικής κρίσης), το πείραμα για την πιο γρήγορη απώλεια βάρους, τη μετατροπή των παιδιών σε σούπερ ήρωες ή των βρεφών σε πειραματικές εφαρμογές πάνω στα μητρικά ένστικτα εφήβων, τους διαγωνισμούς ταλέντων στο τραγούδι, στη μαγειρική, στο σκούπισμα και στο ξεσκόνισμα μέχρι τη μετατροπή της αρρώστιας και του επικείμενου θανάτου σε μεγαλοπρεπές σόου, που πρόσφατα έζησε η διεθνής κοινή γνώμη με την περίπτωση της πρόωρα χαμένης Τζέιν Γκούντι, η τηλεόραση θέτει ξανά και ξανά τα όριά της με στόχο την υπέρβαση.

Βλάπτουν σοβαρά την υγεία;

Τι γίνεται όμως με τους ανθρώπους που εκτίθενται χωρίς επιτήρηση και εξοικείωση στα αστραφτερά τηλεοπτικά φώτα και στην υπερέκκριση της αδρεναλίνης που προκαλεί η δημοσιότητα και τι γίνεται με όλους αυτούς που αντί να λάμψουν... καίγονται;

Η Σούζαν Μπόιλ, η μεσήλικη κυρία από τη Σκωτία με τη μελωδική φωνή, είδε τον εαυτό της να απογειώνεται και την προοπτική μιας καριέρας να ξεδιπλώνεται όταν έλαβε μέρος στο ριάλιτι «Britain's got talent». Μετά τον προχθεσινό τελικό και τη δεύτερη θέση που κατέλαβε, η γυναίκα αυτή νοσηλεύεται σήμερα στην κλινική Priory με εμφανή τα σημάδια της υπερκόπωσης και της εξάντλησης, τη στιγμή που δεν μπόρεσε έτσι κι αλλιώς να διαχειριστεί το άγχος της, παθαίνοντας κρίσεις πανικού. Ο αδερφός της Τζέρι, μιλώντας στο ITV1 Show, περιγράφοντας την κατάσταση της αδερφής του, είπε ότι «η Σούζαν είναι συναισθηματικά εξαντλημένη και χρειάζεται λίγο καιρό μέχρι να επιστρέψει στη Γη»! Ακόμα και οι Κύπριοι που έλαβαν μέρος στον ίδιο διαγωνισμό ταλέντων σε δήλωσή τους χθες είπαν ότι ο γιος του Σταύρου Φλάτλεϊ, κατά κόσμον Λάγκι, μετά τον τελικό δεν αισθάνεται καθόλου καλά και δεν μπορεί τουλάχιστον για την ώρα να επιστρέψει στο σχολείο.

Μια άλλη περίπτωση συμμετέχοντoς σε ριάλιτι που δεν είχε όμως καλό τέλος είναι ενός Βούλγαρου δημάρχου που συμμετείχε στο γνωστό ριάλιτι και στην Ελλάδα «Survivor». Ο Νόντσο Βοντενιχάροβ, 53 ετών, δήμαρχος της πόλης Ράντνεβο, στα νότια της Βουλγαρίας, έλαβε μέρος στο ριάλιτι που γυρίζεται στις Φιλιππίνες, με στόχο το έπαθλο. Παλιός κασκαντέρ και αθλητικός τύπος, πέρασε με επιτυχία όλες τις ιατρικές εξετάσεις, αλλά δυστυχώς δεν κατόρθωσε να ζήσει το όνειρο της... τηλεοπτικής επιβίωσης. Απεβίωσε το περασμένο Σάββατο, μόλις ολοκλήρωσε μια δοκιμασία του παιχνιδιού με στόχο να κερδίσει μερικούς πολυπόθητους πόντους.

Δεν είναι όμως μόνο τα ριάλιτι που επιβαρύνουν τη σωματική και ψυχική υγεία, είναι ολόκληρη η τηλεόραση, και ιδίως ο ψυχαγωγικός της τομέας, που έχει μετατραπεί σε πρόγραμμα ριάλιτι. Πριν από λίγο καιρό η ελληνική τηλεόραση ήρθε αντιμέτωπη με τα δικά της σφάλματα, όταν εισήχθη εσπευσμένα στο Σισμανόγλειο η λαϊκή τραγουδίστρια Έφη Θώδη. Στο Ισραήλ, όμως, ένας βετεράνος τηλεοπτικός παρουσιαστής προτίμησε μια κίνηση αυτοσυντήρησης από το να φλερτάρει με την τρέλα. Ο Ντούτου Τοπάζ, διάσημος παρουσιαστής, 62 ετών, τα τελευταία 5 χρόνια δεν κατορθώνει να γίνει αρεστός στους παραγωγούς για να προβάλλουν το σόου που τους προτείνει. Γι' αυτό, όντας απογοητευμένος αλλά κυρίως θυμωμένος, προτίμησε να πληρώσει μπράβους για να τους σπάσουν στο ξύλο. Συνελήφθη, λοιπόν, την περασμένη Κυριακή με την κατηγορία της ηθικής αυτουργίας στις επιθέσεις εις βάρος δύο τηλεοπτικών παραγωγών και ενός ατζέντη οι οποίοι είχαν απορρίψει τις ιδέες του. Ο Τοπάζ, πρώην αστέρι στο Ισραήλ, έχει κακό τηλεοπτικό παρελθόν. Το 2003, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής εκπομπής, δάγκωσε τον ώμο ενός Λατινοαμερικάνου πρωταγωνιστή σαπουνόπερας, ενώ το 1995 έσπασε τα γυαλιά ενός τηλεκριτικού, γιατί δημοσίευσε αρνητική κριτική για το πρόσωπό του.

Ιστορικό αυτοκτονιών

Από το 1997 έχουν καταγραφεί σε διεθνές επίπεδο δεκάδες αυτοκτονίες συμμετεχόντων σε ριάλιτι εκπομπές, πριν ή μετά την έκθεσή τους στο γυαλί. Ο άνθρωπος που έχει καταγραφεί ως η πρώτη αυτοκτονία από ριάλιτι είναι ο Βόσνιος πρόσφυγας στη Σουηδία Σίνισα Σαβίγια, το 1997. Ο 34χρονος Βόσνιος, με έντονες τις μνήμες του εμφυλίου και της προσφυγιάς, έλαβε μέρος στο τηλεπαιχνίδι «Robinson», αυτό που λέμε σήμερα «Survivor». Μετά την αποτυχία του να τερματίσει νικητής δεν άντεξε την κοινωνική ταπείνωση και κατακραυγή, σύμφωνα με τις δηλώσεις της χήρας του, και αυτοκτόνησε. Ο Σαβίγια, έχοντας επενδύσει στη νέα του ζωή στη Σουηδία και στην επιθυμία για ομαλή κοινωνική ένταξη, μπήκε στο ριάλιτι για να γίνει αρεστός. Η τηλεοπτική ήττα, όμως, που βίωσε ήταν το χτύπημα που δεν άντεξε ο ήδη επιβαρημένος ψυχισμός του. Το 2005 η Σέριλ Κόσεβιτς, μια 35χρονη Αμερικανίδα, αυτοκτόνησε ύστερα από την επιλογή του κοινού να τη βγάλει από το τηλεπαιχνίδι του CBS που προβαλλόταν στο Κανάλι 10 με τον τίτλο «Pirate Master». H Σέριλ, μια μαχητική δικηγόρος, πριν μπει στο ριάλιτι περιέγραφε τον εαυτό της σαν μια γυναίκα γεμάτη αυτοπεποίθηση για τη ζωή. Απ' ό,τι φάνηκε, η έκθεση στην τηλεόραση ήταν αρκετή για να της κάμψει την αυτοπεποίθηση. Δυστυχώς, τα παραδείγματα δεν σταματούν εδώ. Η Μέλανι Μπελ, μια δυναμική τηλεοπτική παραγωγός, πήδηξε από κτίριο του Λας Βέγκας κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του «Vegas Elvis». H 17χρονη Καρίνα Στίβενσον από την Αγγλία κρεμάστηκε σε ένα δέντρο κοντά στο πατρικό της σπίτι. Η Καρίνα και η οικογένειά της είχαν περάσει τους τελευταίους μήνες γυρίζοντας το «Colony» στην Αυστραλία, για λογαριασμό του History Channel. Αλλά εκτός από τις αυτοκτονίες έχουν καταγραφεί και άλλα περιστατικά, όπως ψεύτικοι βιασμοί προς εντυπωσιασμό του τηλεοπτικού κοινού. Το 2004 ο Ρόμπερτ Άντερσον σκηνοθέτησε ένα βιασμό τοποθετώντας τον εαυτό του ως το σωτήρα της βιασθείσας με στόχο τη θετική επιρροή του φιλοθεάμονος κοινού προς το πρόσωπό του.

Ύστερα από όλα αυτά παραμένει ανοικτό θέμα προς συζήτησης εάν τα ριάλιτι ωθούν τους ανθρώπους στην αυτοκτονία. Το ζήτημα, όμως, που απορρέει από όλα αυτά τα περιστατικά είναι ότι η τηλεόραση με τις προδιαγραφές που είναι φτιαγμένη είναι ένα μέσο για κατάλληλα εκπαιδευμένους ανθρώπους, οι οποίοι διαθέτουν γνώση και κυρίως ψυχικές εφεδρείες. Και αυτή η διαπίστωση δεν συνάδει με την άμεση και υπερβολική έκθεση τόσων καθημερινών και πολλές φορές απαίδευτων ανθρώπων στο στόμα των λιονταριών... και μάλιστα χωρίς την ύπαρξη μονομάχου για να τα απομακρύνει.