Η νέα γρίπη και ο Ιονέσκο

Αγαπημένο μου ημερολόγιο, για άλλη μια φορά ο άνθρωπος μετρά τις αντοχές, τη δύναμη και την ισχύ του μπροστά σ' αυτό που τον ξεπερνά. Αυτό που ίσως μείνει είναι ο πολιτισμός του.

ΔΕΥΤΕΡΑ 04>05

Κάθε πρώτη Κυριακή του Μαΐου έχει καθιερωθεί να γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα του Γέλιου. Προφανώς και χθες γιορτάστηκε, παρ' όλο που τίποτα στην ατμόσφαιρα τον τελευταίο καιρό δεν προδιαθέτει για ευθυμία. Οι αιτίες είναι πολλές και μπορούν να αναζητηθούν στα εσωτερικά της κάθε χώρας και στα προβλήματα της κάθε κοινωνίας. Αυτό, όμως, που φαίνεται να μας ξεπερνά όλους τις τελευταίες ημέρες είναι η «νέα γρίπη», ή αλλιώς ο ιός H1N1, που μαστίζει πολλές χώρες και τους πολίτες τους, χωρίς να κάνει καμία διάκριση φύλου, ηλικίας, τάξης και μορφωτικού επιπέδου.
Για ακόμη μία φορά η ζωή βρίσκεται σφιχταγκαλιασμένη με την τέχνη. Ποια εμπνέει ποια είναι δύσκολο να το πούμε με βεβαιότητα. Λόγω, λοιπόν, των γεγονότων, θυμήθηκα ότι πριν από αρκετά χρόνια είχα παρακολουθήσει μια εξαιρετική παράσταση στο Θέατρο Τέχνης, με τίτλο «Το παιχνίδι της σφαγής» του Ευγένιου Ιονέσκο. Ο Ευγένιος Ιονέσκο, ο σπουδαίος αυτός θεατρικός συγγραφέας του παραλόγου, έγραψε αυτό το έργο το 1970. Το θέμα του έχει ως εξής: Μια ξαφνική επιδημία αφανίζει μια ολόκληρη πόλη. Οι κάτοικοί της έρχονται ο ένας μετά τον άλλο αντιμέτωποι με το θάνατο. Και αυτό που στην αρχή βιώνεται ως τραγωδία μετατρέπεται σε παρωδία εξαιτίας της συχνότητας των θανάτων και του τρόπου με τον οποίο ο θάνατος συμβαίνει στους κατοίκους χωρίς λόγο και αιτία. Αυτό που σε μια κοινωνία φαίνεται η εξαίρεση, όταν γίνεται ο κανόνας, αλλάζει τις ισορροπίες. Και ο ζωντανός, όποιος καταφέρει δηλαδή να επιβιώσει, δεν θεωρείται πλέον και ο πιο τυχερός άνθρωπος στην πόλη τη στιγμή που οι άλλοι είναι πλέον νεκροί. Άλλωστε το ανικανοποίητο, μαζί με τη εγγενή ζήλια της ανθρώπινης φύσης, θα βρει και στο θάνατο τη δικιά του θέση. Όταν σε όλους τυχαίνει, σ' εσένα γιατί όχι; Τι είναι αυτό που σου λείπει ώστε να μη σε προτιμήσει ο θάνατος;

Το θεατρικό έργο, που παράγει αβίαστα γέλιο, θυμίζει πολύ έντονα τα παιχνίδια που παίζει η σημερινή κοινωνία στον εαυτό της. Ο θάνατος άλλωστε ως γεγονός για τους άλλους που τον παρακολουθούν ή τον πληροφορούνται μπορεί να αντιμετωπιστεί με πολλούς τρόπους· από την πλήρη αδιαφορία μέχρι τη μέγιστη οδύνη.

Το ζήτημα και σε αυτή την περίπτωση της νέας γρίπης, όπως και στην περίπτωση του Ιονέσκο, είναι το παράλογο. Το παράλογο που θέλει τις καλοκουρδισμένες κοινωνικές μηχανές να παραλύουν μπροστά σε ένα φτέρνισμα. Το παράλογο που θέλει τους ανθρώπους στις δυτικές, υπερσύγχρονες κοινωνίες -που νομίζουν ότι έχουν κατακτήσει την αιώνια κυριαρχία- να νοσούν επειδή μπήκαν στο ίδιο βαγόνι του μετρό με κάποιον που ασθενεί. Που εγκλωβίζει τους ερευνητές στην αναζήτηση ενός εμβολίου για την ίαση μιας άλλης γρίπης τη στιγμή που αυτή τους πιάνει απροετοίμαστους. Πάνω από έξι μήνες ανακοίνωσαν ότι χρειάζονται για να δημιουργήσουν το θεραπευτικό εμβόλιο την εποχή της παντοδυναμίας της ιατρικής και των σχεδόν «θεϊκών» επιτευγμάτων της. Το παράλογο που θέλει τον ιό που προήλθε από τους χοίρους να επιστρέφει σ' αυτούς από έναν Καναδό που νόσησε και επέστρεψε στην πατρίδα του. Και που βρίσκεται αιωρούμενος μες στα μικροσωματίδιά του σε κάθε γωνιά του πλανήτη, σε κάθε πόλη, σε κάθε αεροσκάφος, σε κάθε σπίτι, και η πιθανότητα πολλαπλασιάζεται με τα μαθηματικά που θα ήθελαν να ξεχάσουν ακόμα και οι επιστήμονες των ασφαλών αριθμών. Αυτές όλες δεν θα μπορούσαν να είναι σκηνές ενός παράλογου θεατρικού έργου; Με αυτές τις σκηνές, τραβηγμένες από τα μαλλιά και τη φαντασία του δημιουργού τους, δεν θα γελάγαμε εάν ήμασταν θεατές;
Το «παιχνίδι της σφαγής» είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.

Ο Ιονέσκο περιγράφει αυτό που πραγματικά είμαστε. Άνθρωποι που πεθαίνουν ή ζουν κατά τύχη, που δεν ξέρουν να ζουν, που δεν ξέρουν γιατί πεθαίνουν. Η ιστορία διανθίζεται και επαναλαμβάνεται με χιλιάδες μικροϊστορίες, τις οποίες διαβάζουμε και παρακολουθούμε καθημερινά από τα δελτία ειδήσεων. Το παράλογο βρίσκεται στην πόρτα μας, και πολλές φορές εμείς είμαστε οι δημιουργοί του, θεωρώντας ότι είναι το πιο λογικό πράγμα στον κόσμο. Όπως λογικά φαίνονταν όλα τα καμώματα των golden boys όταν εξαντλούσαν τις δυνατότητες του οικονομικού συστήματος με τον πιο αλαζονικό τρόπο, και όπως λογικό φαινόταν να ταΐζει ο αγρότης την αγελάδα του με κρέας τη στιγμή που τρώει μόνο χορταράκι, έτσι λογική φαίνεται και αυτή η επιδημία.

Αναποδογυρίζοντας το παράλογο δημιουργούμε το νέο λογικό. Αλλά οι συνέπειές του δεν μας αρέσουν πάντα. Διότι παράλληλα έρχονται η οργή και η απόγνωση. Διότι μπροστά στη θέα του άγνωστου κινδύνου οι άνθρωποι ξαναντικρίζουν το πραγματικό τους μέγεθος. Και συνειδητοποιούν πόσο μικροί είναι. Μικρά δημιουργήματα του τυχαίου. Σαν ένα φτάρνισμα.